Z ogromną przyjemnością ogłaszamy wyniki Przeglądu Teatralnego “W lasowiackim domu” zorganizowanego przez Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Rzeszowie przy PZPW w Rzeszowie w ramach projektu „Lasowiacy inspirują”. Nasza Biblioteka aktywnie włączyła się projekt poprzez organizację spotkań i warsztatów z ekspertami oraz zakup dostępnej na rynku literatury dotyczącej historii i obyczajowości dawnych mieszkańców terenów Puszczy Sandomierskiej. Inicjatywa Przeglądu Teatralnego została objęta honorowym patronatem Marszałka Województwa Podkarpackiego Pana Władysława Ortyla.
Zadanie konkursowe polegało na zaprezentowaniu przez grupę uczniów dowolnego elementu obyczajowości lasowiackiej oraz uwiecznienie przedstawienia na nośniku cyfrowym. Grupy teatralne, korzystając ze źródeł pisanych, a także lokalnych tradycji i folkloru, tworzyły niepowtarzalne spektakle, które przybliżyły nam życie codzienne Lasowiaków, ich obrzędy, zwyczaje i wartości.
Wszystkie prace konkursowe w kategorii szkół podstawowych spełniły kryteria formalne regulaminu Przeglądu przechodząc do II etapu konkursu.
Komisja Konkursowa, która obradowała 6 listopada 2024 roku, przeanalizowała zgłoszone prace. Oceniono je według sześciu kryteriów, każdemu z nich przyznając punkty w skali od 1 do 5. Maksymalna liczba punktów do zdobycia wynosiła 30.
Grand prix przyznano Grupie teatralnej, której przedstawienie pt. „Andrzejki u Lasowiaków” zdobyło 29 punktów. Film przygotował zespół ze Szkoły Podstawowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Ostrowach Tuszowskich, składający się z ośmiorga uczniów: Kingi Szczęch, Zuzanny Macina, Gabrieli Trojnackiej, Zuzanny Piłat, Krzysztofa Tyńca, Kamili Wyparło, Karola Skiby i Szymona Maziarza pod opieką nauczycielek Anny Chmielowiec i Anny Kasak.
W nagrodzonym filmie Grupa teatralna zaprezentowała zwyczaje związane z obchodami Andrzejek. Wróżby andrzejkowe były ważnym elementem kultury ludowej, łączącym magię z codziennym życiem. Andrzejki były nie tylko czasem wróżb, ale także okazją do spotkań towarzyskich i wspólnej zabawy. Były to chwile, kiedy społeczność wiejska mogła się zjednoczyć, dzielić radościami i troskami, a także podtrzymywać zwyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenie. Tradycje te były głęboko zakorzenione w kulturze ludowej i miały swoje unikalne formy w różnych regionach Polski. W opracowywaniu scenariusza zabawy kultywowanej na ternach zamieszkiwanych przez Lasowiaków grupa teatralna korzystała z wielu źródeł pisanych oraz przekazu ustnego członkiń Koła gospodyń Wiejskich „Lesianki” z Ostrów Baranowskich.
Drugie miejsce przyznano ex equo trzem zespołom teatralnym, które zdobyły 28 punktów:
- Zespołowi ze Szkoły Podstawowej im Jana Pawła II w Kupnie, składającemu się z 22 uczniów: Andżeliki Chłandy, Amelii Maciąg, Leny Prenety, Anny Gorzelany, Weroniki Puk, Karoliny Orzech, Aleksandry Kret, Zuzanny Kret, Marcina Marka, Julii Anioł, Joanny Urban, Kai Kołacz, Kornelii Draus, Amelii Draus, Patrycji Mazan, Otylii Bąk, Dominika Szalonego, Jakuba Poźniaka, Zuzanny Marek, Bartosza Selwy, Miłosza Pastuły i Natalii Pastuły pod opieką Anny Marek i Tomasza Adacha. Obecna grupa teatralna stanowi czwartą generację Zespołu Tańców Ludowych „Lesianie”, która została założona w 2008 roku przez grupę entuzjastów ludowych tradycji, pragnących podtrzymywać dawną kulturę regionu. Dodatkowo w przedstawieniu wzięli udział: Agata Kret, kierownik zespołu ludowego „Lesianie”, akompaniując zespołowi na skrzypcach oraz Krzysztof Wojtyczka, członek starszej grupy „Lesianie”, który akompaniował grupie na akordeonie.
W nagrodzonym filmie zatytułowanym „Zabawy lasowiackie na łące” grupa teatralna zaprezentowała sposoby spędzania wolnego czasu w dawnych lasowiackich osadach w postaci rekonstrukcji tańców regionalnych. Inspiracją przedstawienia były dziecięce zabawy, znane od wieków zarówno na terenach zamieszkanych kiedyś przez Lasowiaków, jak i całego kraju. Zespół zaprezentował wersje zabaw występujące w regionie w połączeniu z dialogami zawierającymi słowa gwarowe, które do dzisiaj funkcjonują w mowie potocznej mieszkańców Kupna i okolic. Poprawność dialogów napisanych samodzielnie przez grupę została skonsultowana z adiunktem w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej dr Januszem Radwańskim.
- Zespołowi ze Szkoły Podstawowej im. Zygmunta Nowakowskiego w Trzęsówce, składającemu się z trojga uczniów: Izabeli Dziuby, Joanny Fryc i Nikoli Urban pod opieką Agaty Salamon, Karoliny Górniewicz i Elżbiety Wilk. W nagrodzonym filmie zatytułowanym „Umiromy z ciekawości” grupa teatralna w humorystyczny sposób ukazała jak w dawnej wsi lasowiackiej przekazywano wiadomości. W czasach, gdy nie było nowoczesnych środków komunikacji, takich jak telefony czy internet, wieści o ważnych wydarzeniach w życiu członków społeczności przekazywane były ustnie, podczas spotkań towarzyskich, na targach, w kościele czy podczas wspólnych prac polowych. Radosne wydarzenia takie jak wesela były wydarzeniami, które na długo pozostawały w pamięci uczestników integrując społeczność. Były to chwile pełne emocji, radości i wzruszeń, które wspominano przez lata. Opowieści o tych wydarzeniach były przekazywane z pokolenia na pokolenie, stając się częścią rodzinnych i społecznych historii. Okazją do zacieśniania więzi i budowania poczucia wspólnoty był również wspólny język. Przy tworzeniu dialogów grupa teatralna zwróciła uwagę na znaczenie folkloru słownego, który może być źródłem komicznych skojarzeń również w czasach współczesnych. Lista powiedzeń gwarowych dołączona do pracy konkursowej poparta została bibliografią prac z zakresu etnografii i lingwistyki.
- Zespołowi z Publicznej Szkoły Podstawowej w Krzątce, składającemu się z sześciorga uczniów: Anny Płazy, Łucji Wilk, Amelii Kubas, Kamili Furtak, Magdaleny Łeptuch, Patryka Warchoła pod opieką Małgorzaty Puzio. W nagrodzonym filmie zatytułowanym „Lasowiackie oczepiny” grupa teatralna zaprezentowała kilka aspektów związanych z obrzędami weselnymi charakterystycznymi dla terenów zamieszkanych przez Lasowiaków, m. in. obrzędu oczepin. Przygotowując scenariusz uczestnicy korzystali z bogatej literatury źródłowej, jak również wspomnień Barbary Kolano z koła Gospodyń Wiejskich w Krzątce.
Trzecie miejsce przyznano dwóm zespołom, które uzyskały najmniejszą liczbę punktów:
- Zespołowi ze Szkoły Podstawowej nr 28 z oddziałami Dwujęzycznymi w Rzeszowie, składającemu się z ośmiorga uczniów: Julii Jaromin, Gabrieli Molędy, Kornelii Trzyny, Mieszka Moskala, Kacpra Bednarskiego, Kornelii Wiater, Neli Tomaki, Martyny Sondej i Jana Niemca pod opieką Anny Markiewicz. Film zdobył 26 punktów. W nagrodzonym przedstawieniu zatytułowanym „Przygotowania do lasowiackiego wesela” grupa teatralna zaprezentowała tradycje weselne Lasowiaków, skupiając się na aspekcie powodów zamążpójścia, odmiennych od obyczajowości i praktyki funkcjonującej we współczesnym świecie. Małżeństwo z rozsądku, znane również jako małżeństwo aranżowane, było przez wieki powszechną praktyką w wielu kulturach, w tym lasowiackiej. W przeciwieństwie do współczesnych małżeństw opartych na miłości i romantycznych uczuciach, małżeństwa z rozsądku były zawierane z powodów ekonomicznych, społecznych lub politycznych. Współczesne społeczeństwo, z jego naciskiem na indywidualizm i osobiste szczęście, postrzega tę praktykę jako archaiczną i nieadekwatną. Jednak warto przyjrzeć się bliżej różnicom między tymi dwoma podejściami do małżeństwa. Małżeństwa z rozsądku były często aranżowane przez rodziny, które miały na celu zabezpieczenie majątku, wzmocnienie więzi społecznych lub politycznych, a także zapewnienie stabilności ekonomicznej. W takich związkach miłość i romantyczne uczucia nie były priorytetem. Ważniejsze były korzyści materialne i społeczne, jakie mogły wyniknąć z takiego związku. Rodziny często wybierały partnerów na podstawie ich statusu społecznego, majątku, a także zgodności charakterów i wartości. W opracowywaniu scenariusza przedstawienia obyczajów weselnych kultywowanych przez Lasowiaków korzstano z wielu źródeł pisanych z zakresu historii, kultury materialnej i niematerialnego dziedzictwa obyczajowości lasowiackiej. A najmłodsi uczestnicy Przeglądu wspaniale poradzili sobie z gwarowymi powiedzeniami i grą aktorską, zasługując na szczególne uznanie.
- Trzecie miejsce za dobycie 25 punktów przyznano również zespołowi z Publicznej Szkoły Podstawowej w Woli Rusinowskiej, składającemu się z czworga uczniów: Kornelii Idziak, Bartosza Kwaśnika, Moniki Pyryt oraz Adama Pyryta, pod opieką Agnieszki Motylskiej. W nagrodzonym filmie zatytułowanym „Świętowanie” grupa teatralna zaprezentowała obrzędy związane z wiosennym świętem, jakim były Zielone Świątki. Przygotowując scenariusz uczestnicy wykorzystali bogatą literaturę źródłową, w postaci zapisków i przekazów ustnych zebranych przez Koło Gospodyń Wiejskich z terenów Woli Rusinowskiej.
Jury podkreśliło, iż wszystkie sfilmowane przestawienia miały ogromy walor edukacyjny. Natomiast zaangażowanie, kreatywność i pasja opiekunów grup teatralnych sprawiła, iż konkurs był niezwykle inspirujący i angażował różne instytucje środowiska lokalnego: szkoły, koła gospodyń wiejskich, muzea, skanseny oraz biblioteki. Prace konkursowe zostały bowiem oparte o różnorodne źródła, z których szczególne znaczenie dla zachowania niematerialnego dziedzictwa kulturowego miały żywe opowieści przekazywane przez starszych członków społeczności.
Mamy nadzieję, że grupy teatralne będą miały okazję pokazać swoje umiejętności podczas uroczystej gali.
Przekaz pokoleniowy, który się kształtuje dzięki takim inicjatywom, jest nieoceniony. Młodsze pokolenia zyskują szansę na poznanie swoich korzeni, a starsi mają okazję, aby podzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem. To właśnie w takich momentach odnajdujemy głębszy sens tradycji – są one nie tylko reliktem przeszłości, ale żywym elementem, który kształtuje naszą tożsamość.
Każde przedstawienie było nie tylko hołdem dla przeszłości, ale także zachętą do refleksji nad tym, jak ważne jest pielęgnowanie naszych lokalnych tradycji w dzisiejszym świecie. Uczestnicy przeglądu mieli okazję zgłębić historię Lasowiaków i zrozumieć ich unikalny świat, który z pewnością różni się od współczesnego stylu życia. Spektakle były doskonałą okazją, aby dowiedzieć się o lokalnych tradycjach, dawnych zawodach, a także o ważnych wydarzeniach z przeszłości regionu.
Mamy nadzieję, że ten przegląd teatralny zainspiruje nie tylko miłośników sztuki, ale również wszystkich, którzy pragną poznawać i szanować swoje dziedzictwo kulturowe. Przekazujmy te wartości dalej, a nasze tradycje będą żyły w sercach kolejnych pokoleń.