Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie

Relacja z 12. odsłony Narodowego Czytania

Narodowe Czytanie „Nad Niemnem” w Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim w Rzeszowie

Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie przy Podkarpackim Zespole Placówek Wojewódzkich w Rzeszowie tradycyjnie dołączyła do grona lokalnych organizatorów kolejnej edycji Narodowego Czytania pod Patronatem Honorowym Pary Prezydenckiej. W sobotę 9 września br. w Sali Kolumnowej Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie, wspólnie z zaproszonymi Gośćmi, odkrywaliśmy na nowo artyzm i mądrość najsłynniejszej powieści Elizy Orzeszkowej – lektury 12. odsłony święta polskiej literatury.
Uczestnicy wydarzenia, które prowadziła Wicedyrektor ds. Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Rzeszowie Pani Beata Michałuszko, wysłuchali „pochwyconej w czasie” autoopowieści Elizy Orzeszkowej (w formie prezentacji audiowizualnej), przygotowanej przez pracowników biblioteki. Wybrane fragmenty powieści z zaangażowaniem czytali przedstawiciele lokalnych władz – z I Wicewojewodą Podkarpackim Panią Jolantą Sawicką na czele, przedstawiciele placówek oświatowych i instytucji kultury oraz nauczyciele i uczniowie z rzeszowskich szkół. Podczas wspólnego czytania przenieśliśmy się w wykreowany przez autorkę świat utworu. W wartkich dialogach ożyły postaci z kart powieści, a mistrzowskie opisy przyrody przybliżyły piękno nadniemeńskich pejzaży. Fragmenty przywołujące historyczne wydarzenia z 1863 roku, które wybrzmiały w 160. rocznicę Powstania Styczniowego, ukazały znaczenie pamięci i jedności narodowej, przypominając o niekwestionowanym prawie każdego narodu do wolności i suwerenności.

Spotkanie w Sali Kolumnowej uwieńczyła wspólna fotografia uczestników wydarzenia, do której zapozowała sama Eliza Orzeszkowa (w tej roli wystąpiła Małgorzata Mika-Zarębska z PBW w Rzeszowie). Biblioteka przygotowała również pamiątkowe zakładki oraz wystawę prezentującą utwory pisarki – w tym „zaczytane” pierwsze wydanie książkowe „Nad Niemnem” z 1888 roku, opracowania i książki historycznoliterackie dotyczące biografii i twórczości autorki oraz archiwalne wydania „Tygodnika Ilustrowanego”, czasopisma, które odegrało istotną rolę w życiu Orzeszkowej i upowszechnianiu jej twórczości.

Zapraszamy do obejrzenia fotorelacji z tego wyjątkowego wydarzenia w następnym poście.

Wykład „pochwycony w czasie” – autoopowieść Elizy Orzeszkowej

Autoopowieść Elizy Orzeszkowej „pochwycona w czasie” [słuchowisko w formie audioprezentacji]

Opowieść o moim życiu rozpoczyna się w roku 1842 w Milkowszczyźnie koło Grodna, gdzie przyszłam na świat jako Elżbieta Pawłowska. Moja matka zwracała się do mnie Lisa, stąd Eliza, imię, którym posługiwałam się później. Aleja klonów rosnących w mojej rodzinnej wsi jest dzisiaj zwana „Aleją Elizy”. Po śmierci ojca, gdy miałam zaledwie 3 lata, moja rodzina przeniosła się do Grodna. Wychowywałam się wśród kobiet. Już jako mała dziewczynka przejawiałam talent pisarski, uwielbiałam czytać i wymyślać ciekawe opowieści. „Książki, towarzyszki, przyjaciółki, oświecicielki i pocieszycielki” dostarczały mi zawsze głębokich przeżyć i najczystszych radości.

W wieku 11 lat wyjechałam do Warszawy, gdzie przez kilka lat uczyłam się w żeńskiej pensji przy klasztorze Sióstr Benedyktynek. Tam zaprzyjaźniłam się z Marią Wasiłowską, późniejszą pisarką Marią Konopnicką.

Mając niespełna 17 lat zostałam żoną ziemianina Piotra Orzeszki, zamieszkałam w majątku męża w Ludwinowie, na Polesiu. Moje zaaranżowane małżeństwo nie było udane. Mnie angażowały sprawy publiczne i społeczne, mąż wolał życie towarzyskie. Wkrótce nadszedł rok 1863, który wszystko zmienił. Brałam udział w służbach pomocniczych Powstania Styczniowego, ukrywałam w swoim domu Romualda Traugutta, przeżywałam nadzieje powstania i ciężar jego klęski. Widziałam świeżą mogiłę poległych powstańców. Mój mąż został zesłany na Sybir, a ja po kilku latach uzyskałam unieważnienie małżeństwa, czym zszokowałam opinię publiczną. Po wielu latach ponownie wyszłam za mąż – tym razem z miłości, za wieloletniego przyjaciela Stanisława Nahorskiego. Nazywano mnie polską George Sand, gdyż byłam kobietą niezależną, wolną od konwenansów, żyłam po swojemu. Stawiałam na wykształcenie, rozwój i pracę zawodową.

Rok 1863 miał ogromny wpływ na moje życie i późniejszą twórczość, „wzniecił we mnie pragnienie służenia Ojczyźnie według miary, sił i natury moich zdolności…” Fascynowały mnie też nowe idee społeczne i filozoficzne, prawa kobiet, kwestia asymilacji Żydów, praca u podstaw. Te idee znalazły odzwierciedlenie w moich pismach i utworach literackich. Po powrocie do rodzinnej Milkowszczyzny, w opieczętowanych szafach odkryłam imponującą bibliotekę po moim ojcu i zaczęłam chłonąć arcydzieła literackie, książki historyczne, społeczne i filozoficzne. Czytałam po całych nocach. 2 świece na biurku, książka, pióro wypełniały mi długie zimowe wieczory. Latem kochałam spacery wśród złocistych pól i zielonych, ukwieconych łąk, nad brzegiem rzeki. Od dziecka dostrzegałam piękno otaczającej przyrody.

Wkrótce przeprowadziłam się do Grodna, gdzie rozwijałam swoje trzy wielkie pasje, do których należało "bazgranie", "botanizowanie" i "roboty kwiatowe". Latem wyjeżdżałam do okolicznych wsi, gdzie pośród polnych dróg zbierałam różne rośliny. Następnie wszystko systematyzowałam, spisując ich ludowe, naukowe i łacińskie nazwy. Powstałe w ten sposób kolekcje układałam w zielniki.

W 1866 roku napisałam krótkie opowiadanie „Obrazek z lat głodowych” i postanowiłam wysłać go do wydawnictwa. Cieszyłam się jak dziecko, gdy otrzymałam w paczce pocztowej “Tygodnik Ilustrowany” z wydrukowanym w nim nazwiskiem “Orzeszkowa”. Redaktor Ludwik Jenike dostrzegł we mnie talent pisarski i obiecał drukować wszystko, co napiszę. Tak zaczęła się moja wieloletnia współpraca z Tygodnikiem. To był przełom w moim życiu.

„Zaczęła mi wtedy roić się sława, wyznaję, że upragniona... Miałam wyraźny przebłysk pojęcia, że na tej drodze będę mogła służyć temu, co nade wszystko kochałam, co padało w przepaść bez dna ni ratunku, co mieszkało i płakało w moim sercu, co nazywałam – ojczyzną”.

„Bardzo wiele pisałam. W tym zawarło się dziewięć dziesiątych mego życia. Od wczesnej młodości miałam w sobie głosy wewnętrzne, nieustanne, nieprzeparte, które ku temu właśnie mnie wołały”.

W czasie jednej ze swoich wędrówek po Grodzieńszczyźnie przybyłam do majątku Miniewicze. Przebywając tam, słuchałam wielu opowieści o udziale w Powstaniu Styczniowym miejscowej ludności. Wielkie wrażenie zrobiła na mnie również pracowitość mieszkańców pobliskiej wsi Bohatyrowicze, dzięki którym poznałam legendę o Janie i Cecylii. Niezwykłość otoczenia, w tym piękno przyrody, znalazły odbicie w mojej najsłynniejszej powieści pt. "Nad Niemnem”.

Powieść drukowano w odcinkach na łamach warszawskiego Tygodnika Ilustrowanego przez cały 1887 rok. Pierwsze wydanie książkowe ukazało się w roku 1888. Pierwotnie utwór miał nosić tytuł “Mezalians”. Z "Nad Niemnem" szczególnie łączą się dwie pory roku – zima i lato. Zima pojawia się we wspomnieniach Powstania Styczniowego. Natomiast główna akcja utworu rozgrywa się latem.

Temat Powstania Styczniowego podjęłam również w swoim ostatnim utworze – zbiorze opowiadań wydanych w 1910 roku pod tytułem „Gloria victis”.

W roku 1905 byłam kandydatką do Literackiej Nagrody Nobla, którą otrzymał wówczas Henryk Sienkiewicz. O mojej twórczości tak pisał Kazimierz Tetmajer na łamach Tygodnika Ilustrowanego z 1907 roku... „Pisze spokojnie, rozlewnie, dostojnie, jej mowa jest podobna do wielkiej rzeki.” Jednak spokojny nurt moich opowieści kryje w sobie wiele historii krzywd i tragedii ludzkich.

Opowieść o moim życiu kończy się w roku 1910. Na mój pogrzeb w Grodnie przybyło ponad 15 tysięcy ludzi. W Tygodniku Ilustrowanym Czesław Jankowski pożegnał mnie tymi słowami:

„Nie pisarz zamilkł znakomity, lecz autorytet dla narodu, światło wielkiej obywatelki, wskazującej drogę całemu pokoleniu”. (…)

„Zamknięta została księga, zapisana ręką Orzeszkowej, lecz nie ona będzie stanowić puściznę pisarki, a postęp moralny, hart ducha dwóch pokoleń narodu, które ona tą księgą wychowała”.

Rzeka Niemen wciąż płynie. Obok Mogiły Jana i Cecylii nad rzeką stoi ławeczka, na której można przysiąść i na nowo odkryć piękno opisywanej w powieści przyrody – niemego świadka historii…

Źródła wykorzystanych cytatów:

1. Larysa Łotysz, „Tygodnik Ilustrowany” w życiu i twórczości Elizy Orzeszkowej. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/10414/1/L_Lotysz_Tygodnik_Ilustrowany_w_zyciu_i_tworczosci_Elizy_Orzeszkowej.pdf [dostęp 31.08.2023]
2. Zofia Klarner, Eliza Orzeszkowa. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelnik", 1947.

Wykorzystano fragment utworu „Dla Elizy” Bagateli a-moll WoO 59, Ludwiga van Beethovena.

Opracowanie i czytanie tekstu słuchowiska: Izabela Tomoń-Bąk

Opracowanie prezentacji: Barbara Nowak i Dorota Lichota

Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie przy PZPW w Rzeszowie

Fotorelacja z 12. edycji Narodowego Czytania

Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem"

WCAG do prezentacji genially

• Slajd 1

  Tekst: Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem Tom 1. Powieść w odcinkach publikowana na łamach Tygodnika Ilustrowanego w 1887 roku. Prezentację opracowano na bazie materiałów przygotowanych przez Barbarę Marię Morawiec, Lustro Biblioteki (www.lustrobiblioteki.pl). Podkład muzyczny: Ambient Nature Music | Nature by Alex-Productions | https://onsound.eu/Music promoted by https://www.chosic.com/free-music/all/Creative Commons CC BY 3.0https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

• Slajd 2.

  Tekst: Czytelniku, wyobraź sobie, że jest rok 1887. Twoim źródłem informacji jest bieżąca prasa. Jesteś czytelnikiem „Tygodnika Illustrowanego”. Przeczytałeś w noworocznym wydaniu fragment dobrze zapowiadającej się powieści pod tytułem „Nad Niemnem”, jednej z najwybitniejszych powieściopisarek, przyszłej pretendentki do Literackiej Nagrody Nobla. Niestety na kontynuację lektury musisz czekać tydzień. Wiesz, że będą trzy tomy, ale nie masz pojęcia, jak długo będą ukazywały się kolejne części. Na próżno szukać wydania tradycyjnego do kupienia w księgarni lub egzemplarza do wypożyczenia w bibliotece. Na szczęście dziś masz to wszystko pod ręką, a w zasadzie „kliknięciem”. Jeżeli też chciałbyś poczuć się tak jak czytelnik tamtych czasów, zapraszamy do lektury „Nad Niemnem” w odcinkach, które ukazywały się przez cały 1887 rok w „Tygodniku Illustrowanym”. Linki znajdujące się na slajdzie prowadzą do: 1. Rękopisu powieści „Nad Niemnem”, którego zdjęcia opublikowane zostały na portalu Polona.pl. 2. Biografii Elizy Orzeszkowej opublikowanego na stronie internetowej Dzieje.pl. 3. Artykułu Barbary Kuźnickiej zatytułowanego „Zielniki i albumy florystyczne Elizy Orzeszkowej opublikowanego w Kwartalniku Historii Nauki i Techniki 2006, nr 52/1, s. 69-78.

• Slajd 3.

  Tekst: Dla niecierpliwych: Nad Niemnem w zasobach Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Rzeszowie przy PZPW w Rzeszowie. Linki prowadzą do katalogu bibliotecznego Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Rzeszowie przy PZPW w Rzeszowie zawierającego książki, audiobooki, filmy, artykuły z czasopism, dotyczące powieści „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej oraz samej autorki.

• Slajdy 4-32.

  Linki prowadzą do skanów odcinków powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” publikowanych na łamach Tygodnika Ilustrowanego w 1887 roku w formie prasowego serialu powieściowego. Pomiędzy nimi zamieszczone zostały zdjęcia Elizy Orzeszkowej dostępne w domenie publicznej.

Media o nas: Życie Rzeszowa. Relacja Kingi Kuźniar

• Życie Rzeszowa: Narodowe Czytanie 2023 " Nad Niemnem" E. Orzeszkowej z Pedagogiczną Biblioteką Wojewódzką - Uczniowie: Na początku był stres, ale później minął (zycierzeszowa-rzeszow.blogspot.com)